RIMSKO NASLJEDSTVO – BEOGRADSKA TVRĐAVA
Nad desnom obalom Dunava danas dominira Beogradska tvrđava, podignuta na grebenu iznad ušća Save u Dunav, u razdoblju od 1. do 18. stoljeća, kao obrambeni kompleks. Taj prostor, podijeljen na Gornji i Donji grad, i park Kalemegdan, Beograđani nazivaju „srcem grada“, a putnici ga smatraju „jednim od najljepših vidikovaca na svijetu“. Evo nekoliko podataka o prvoj kamenoj utvdi, čiji se ostaci nalaze neposredno ispod današnje Beogradske tvrđave i Parka Kalemegdan.
Nakon pobjede rimskih trupa nad Dačanima te nakon formiranja rimske provincije Dakije, legija IV Flavija Feliks (“sretna Flavijevska legija”) se trajno nastanila u Singidunumu i potkraj 2. i početkom 3. stoljeća, na 20 hektara površine, podiže Veliki legijski logor. Protezao se od Biblioteke grada Beograda u čijoj Rimskoj dvorani su i danas vidljivi ostaci južnih vrata, pa sve do sjeverozapadnog bedema Gornjeg grada.
Kroz ova vrata rimskog vojnog logora više od dva stoljeća, prolazile su generacije rimskih legionara sa visoko podignutom zastavom na kojoj je bio Lav – simbol IV legije Flavija Feliks. Grčko-rimski astronom, geograf i matematičar iz Aleksandrije, Klaudije Ptolomej, spominje se u 2. stoljeću Singidunum, kao grad na Dunavu u kojem je smještena legija IV Flavija Feliks, a posljednji podaci o boravku ove legije u Singidunumu zabilježeni su potkraj 4. stoljeća. Legijski logor je predstavljao središte oko kojeg se u stoljećima koja su dolazila razvijalo gradsko naselje. Na prostoru oko današnje knez Mihailove ulice počeo se razvijati grad čija je središnja ulica Via Cardo odgovarala trasi današnje beogradske pješačke zone.
Sam kastrum je imao trapezastu osnovu, a dva bedema su se spuštala prema Savi od zapadnog, odnosno prema Dunavu od sjevernog ugla kastruma. U to vrijeme riječna obala je dolazila približno do središnje donjogradske staze, koja prolazi kroz Kapiju Karla VI. Postojao je relativno mali pojas obale, pa su se antička zdanja nalazila zbijena uz samo podnožje padine. Istraživanja na prostoru Donjeg grada potvrdila su postojanje nekoliko sakralnih objekata. Moguće je da su to bila svetišta posvećena bogovima Mitri, Nemezi i Silvanu. U neposrednoj blizini sakralnog kompleksa otkriveni su ostaci zgrada u kojima su se nalazile radionice za izradu oružja (otkriveno je više stotina mačeva na jednom mjestu). Do danas je otkriveno malo ostataka samog kastruma. U jezgru sjeveroistočnog srednjovjekovnog bedema Gornjeg grada mogu se vidjeti dijelovi rimskog bedema.
Osim toga, u osnovi Dizdareve kule, u kojoj je danas smješten Astronomski opservatorij, otkriveni su ostaci sjeverne kule rimskog kastruma, kao i ostaci još jedne, nedaleko nje. Arheološka istraživanja su potvrdila postojanje barem dvije kapije: Sjeverozapadne, s dvije uvučene kvadratne kule kod današnje Dizdareve kapije i Jugoistočne kapije, s dvije uvučene i dvije izbočene kvadratne kule, čiji se ostaci danas mogu vidjeti u Rimskoj dvorani Biblioteke grada Beograda, na samom kraju Knez Mihailove ulice.
Unutrašnjost legijskog logora s nizom legionarskih baraka i ulicom koja se protezala između njih, omogućavala je pristup bedemima i kulama. Na osnovu istraživanja koja su provedena u drugim legijskim logorima na teritoriju Rimskog carstva znamo da su kupaonice, bolnice i skladišta ispunjavali ostali prostor unutar logora. U središtu logora nalazio se štab (principia) u kojem su donošene vojne odluke, analizirana ratna djelovanja i obavljali se administrativni poslovi. U logoru je posebna zgrada bila namijenjena čuvanju namirnica za vojnike. Jedna takva zgrada otkrivena je u Gornjem gradu ispod Sahat kule.
BAROK NA BEOGRADSKOJ TVRĐAVI
Pobjedom Eugena Savojskog nad Turcima 1717. godine Austrija je osvojila Beograd, a od 1723. do 1736. detaljno se rekonstruira Beogradska tvrđava po najsuvremenijim principima fortifikacijske arhitekture toga doba. Ujedno se gradi njemačka varoš. Radove je izvodio Švicarac Nikola Doksat de Morez, inženjer i pukovnik austrijske vojske.
Mnogobrojni planovi i izvještaji iz tog razdoblja čuvaju se u bečkom Ratnom arhivu. Nikolas François de Spar dao je u Atlasu Dunava iz 1751. godine, u planu br. 15 urbanističku sliku Beograda, s lijepo uređenim i reguliranim ulicama u kojima prevladava pravi kut. Sačuvane litografije s planova grada i zdanja baroknog Beograda omogućavaju nam da stvorimo približnu sliku o tome kako je izgledao Beograd u to doba.
Mirovnim ugovorom iz 1739. godine Beograd je vraćen pod tursku vlast. Austrijanci su morali uništiti sva nova utvrđenja. Vjerojatno je tom prilikom stradao i europski dio Beograda, koji je nakon toga, s krivim ulicama, mnogobrojnim džamijama, hanovima i česmama, izgubio fizionomiju baroknog grada i ponovo počeo dobivati istočnjački izgled.
Do danas je iz tog razdoblja na Beogradskoj tvrđavi sačuvana kapija Karla VI, Rimski bunar, Barutana, dijelovi tvrđave kao i najstarija stambena kuća u Beogradu (u Dušanovoj 10).
TO Beograda
